در سال‌های اخیر با گسترش استفاده از ابزارهای دیجیتال در کنار افزایش شمار کاربران اینترنت، مبحثی حقوقی با نام جرایم رایانه‌ای به قوانین کشورهای مختلف افزوده شد که در بخشی از آن تا حدودی به مزاحمتهای اینترنتی و آزارهای آنلاین پرداخته شده است. موضوعی که می‌توان گفت تا به امروز اغلب کاربران اینترنت آن را تجربه کرده یا شاهد آن بوده‌اند و فارغ چند و چون این اتفاق، درباره‌ی رویکردهای قانونی مقابله با این معضل اینترنتی، بی‌اطلاع هستند.
در این مقاله، به‌صورت خلاصه ابتدا به تعاریف اولیه مرتبط با مزاحمتهای اینترنتی در مبحث جرایم آنلاین می‌پردازیم و در ادامه به اقداماتی اشاره می‌کنیم که به ما کمک می‌کنند تا با این نوع از مشکلات و جرایم، به درست‌ترین شیوه ممکن مقابله کنیم.
مزاحمت اینترنتی چیست؟
مزاحمت اینترنتی گونه‌ای از رفتار و کنش مقدماتی علیه امنیت جانی، روانی، اجتماعی و دارایی افراد است که در نگاه نخست به‌طور فیزیکی آسیبی به اشخاص نمی‌رساند، اما می‌تواند دردسرهای مختلفی را در مراحل آتی برای افراد به وجود آورد و زمینه‌ساز جرایم دیگر شود.
به همین دلیل، از یک‌سو نمی‌توان گستره مزاحمت اینترنتی را به‌طور دقیق روشن کرد و از سوی دیگر، گوناگونی مزاحمت‌ها در فضای اینترنت را به جهت تنوع ارتباطات اینترنتی، نمی‌توان محدود به یک یا چند مثال و حالت تعریف شده کرد. برخلاف مزاحمت‌ها در فضای سنتی جوامع که برای اغلب ما، تصویری ذهنی و تعریفی روشن از آن وجود دارد.
برای مثال در فضای سنتی، رفتارهایی مانند مزاحمتهای شایع برای کودکان و زنان در خیابان‌ها و مکان‌های عمومی و مزاحمتهای تلفنی از رفتارهای مجرمانه شایع به‌شمار می‌روند که در رویکردهای قانونی، دارای مجازات‌های کیفری هستند.
ولی در فضای آنلاین، رفتارهای آزار دهنده و مزاحمت‌ها بسیار گسترده‌تر هستند. رفتارهایی مانند تهدید، تحقیر، توهین، اخاذی و باج‌گیری مالی و غیرمالی، نسبت دادن چیزی یا موضوعی نادرست، نشر اطلاعات غلط درباره افراد، جمع‌آوری و پخش اطلاعات محرمانه و خصوصی افراد، تحت کنترل گرفتن ارتباطات و اطلاعات افراد و حتی درخواست دیدارهای اجباری با افراد و ارسال پیام‌های متنی، صوتی و تصویری ناخواسته و رفتارهایی از این دست در قوانین حقوقی برخی کشور‌ها، مزاحمت اینترنتی محسوب می‌شوند که دارای مجازات‌های کیفری گوناگون هستند.
بنابراین می‌توان گفت که تعبیر «مزاحمت» در فضای سنتی چهره علنی‌تر دارد که به سبب حضور دیگر شهروندان و نیروهای نهادهای قانونی، زمینه‌های وقوع آن کم‌رنگ‌تر است. اما در فضای اینترنت، در اکثر مواقع مزاحمت‌ها در برابر چشم دیگران صورت نمی‌گیرد و همین امر سبب می‌شود تا میزان مزاحمتهای اینترنتی و گوناگونی آن‌ها در سنجش با آزارهای سنتی، بیشتر و گسترده‌تر شود.
تدابیر قانون‌گذاران برای مهار مزاحمتهای اینترنتی چیست؟
قوانین کیفری برای مقابله و مهار مزاحمتهای اینترنتی و جرایم رایانه‌ای، در کشورهای مختلف متفاوت بوده و در برخی موارد، قانون‌گذاران تعریف و تعبیر دقیقی برای مزاحمتهای اینترنتی ندارند. برای مثال در کشور ایران از نظر قانون جرایم رایانه‌ای، جرم‌ها به‌صورت کلی به ۳ دسته اصلی تقسیم می‌شوند که به‌طور دقیق در آن به مزاحمتهای اینترنتی اشاره نشده است.
یک) جرایم فضای سنتی مرتبط با اینترنت، شامل کلاهبرداری، جعل، افترا، نشر اکاذیب، هتک حرمت، انتشار اطلاعات خصوصی و…
دو) جرایم سایبری شامل شنود غیرمجاز، دستکاری و از بین بردن اطلاعات و…
سه) جرایم رایانه‌ای غیرمرتبط با اینترنت، مانند جعل اسناد و…
اما آنچه که در حال حاضر مهم است، در کشور ایران برای مقابله با جرایم مرتبط با مزاحمتهای اینترنتی، قانون‌گذاران از مصداق‌هایی پیروی می‌کنند که قوانین کیفری آن‌ها، مشابه مزاحمتهای سنتی است. برای همین نهادهای انتظامی و قضایی در ایران نیز، موظف به برخورد با مزاحمان اینترنتی هستند.
باید توجه داشت که بیشتر مزاحمت‌ها، عنوان مجرمانه دارند و قابل پیگیری هستند. افراد آسیب دیده از این مزاحمت‌ها می‌تواند شکایت‌های خود را به مراجع قضایی و دادسراهای رسیدگی به جرایم رایانه‌ای تقدیم کنند.
از آنجا که جرایم رایانه‌ای عموما در دسته جرایم غیرقابل گذشت قرار دارند، مرجع قضایی بدون در نظر گرفتن اینکه تعبیر «مزاحمت اینترنتی» در قوانین کیفری عنوانی دقیق دارد یا خیر، باید آن را پیگیری کند و آن را با یکی از عنوان‌های مجرمانه سنتی یا رایانه‌ای تطبیق دهد؛ مگر اینکه این تطبیق از جهت قانونی شدنی نباشد که در این صورت رسیدگی کیفری انجام نمی‌شود.
علاوه براین، در همین رابطه شرکت‌های ارائه دهنده خدمات و سرویس‌های اینترنتی، مانند شرکت‌های بزرگ فناوری نظیر گوگل، فیسبوک، توییتر و… با توجه به قوانین حقوقی کشورهایی که در آن‌ها مستقر هستند و همچنین قوانین حقوقی بین‌المللی، در مواجهه با مزاحمتهای اینترنتی، مجرمان را محدود و در برخی موارد برای پیگیری‌های حقوقی، با نهادهای ذی‌صلاح قانونی همکاری می‌کنند.
چه باید کرد؟
حال آنکه تا حدودی دانستیم مزاحمت و آزار آنلاین از نظر قانون چیست و به چه شکل با آن برخورد می‌شود؛ باید بدانیم که مراجع قانونی با تکیه به مستندات و شواهد ارائه شده توسط شاکیان آزار و مزاحمت‌ها، اقدامات قانونی را آغاز می‌کنند.
علاوه براین، در چه شرایطی بهتر است شکایت کنیم و اینکه در مواجه با آزارها و مزاحمتهای متداول این روزهای اینترنت چه باید کرد تا کمترین آسیب متوجه ما شود و از طرفی بتوانیم افراد آزارگر را محدود کنیم، نکاتی است در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم.
۱- تحت هر شرایطی، بسیار مهم است که ابتدا آرامش خودمان را حفظ کنیم. هدف اصلی افراد آزارگر، سلب آرامش و آسایش ما بوده و در اغلب موارد، مشاهده نگرانی و ترس افراد آزار دیده موجب افزایش قدرت آزارگران می‌شود که همین مساله می‌توان باعث تشدید و تداوم آزارها شود.
۲- در برخی موارد، آزارها و مزاحمتهای اینترنتی در شبکه اجتماعی، موقت و گذرا هستند و حملات مزاحمان و آزارگرها، پس از چند ساعت یا روز متوقف می‌شوند؛ بنابراین واکنش سنجیده به این مساله می‌توان آن را مهار کند.
۳- برای کاهش مزاحمتهای و آزارهای موقت، می‌توانیم مصداق‌های آزار و مزاحمت‌ها را از طریق خود پلتفرم‌هایی که در آن، این اتفاق‌ها رخ می‌دهند مسدود و از طریق ریپورت کردن، آن‌ها را محدود کنیم.
۴- در صورت تدام آزارها و مزاحمت‌ها، بسیار مهم است که از مشاوران حقوقی برای پیگیری کمک بگیریم.
۵- اگر پیام تهدیدآمیزی در یک شبکه اجتماعی یا پیام‌رسان از طرف شخصی ناشناس یا آشنا دریافت کرده‌اید، لازم است بدانید که حذف آن باعث می‌شود که شما نتوانید از طریق مراجع قضایی، به راحتی شخص مزاحم را پیگیری کنید.
۶- اسکرین شات، صدا و ویدیو ضبط شده از مکالمات اینترنتی، صفحات ذخیره شده اینترنتی با استفاده از ابزارهای معتبر مانند https://archive.org جزو مواردی هستند نهادهای قانونی، آن‌ها را به عنوان سند و شواهد وقوع جرم، به‌صورت دقیق بررسی می‌کنند.
۷- در واکنش به آزارها و مزاحمتهای اینترنتی، بهتر است از انتشار اطلاعات خصوصی افراد آزارگر به‌صورت عمومی تا پیش از برخورد قانونی پرهیز کنید. توصیه می‌شود برای این موضوع، ابتدا از یک مشاور حقوقی کمک بگیرید.
۸- در صورتی که شخص آزارگر را می‌شناسید، پیگیری حقوقی برای برخورد قضایی بسیار آسان‌تر خواهد بود.
۹- هرگونه تهدید و اخاذی از سوی آزارگران و مزاحمان اینترنتی، از نظر حقوقی با شدیدترین کیفرخواست‌ها مجازات می‌شوند که با در نظر داشتن این مساله، می‌توان مطمئن بود که برخورد قضایی مناسب با آن صورت خواهد گرفت و قانون از شما حمایت می‌کند. بنابراین فراموش نکنید که به هیچ عنوان نباید با افراد سودجو و آزارگر، معامله کرد و شرایط و تهدیدات آن‌ها را پذیرفت.